2018 kriz yılı oldu

Büyümede sert düşüş yaşandı. Dolar 7 lirayı aşarak tüm zamanların zirvesine ulaştı. Türkiye yüksek enflasyon ve 6.4 milyon işsizle yeni yıla kriz atmosferinde giriyor.

TL’deki sert değer kaybı, enflasyonda hızlı yükselişin ardından gelen yüklü faiz artırımıyla Türkiye ekonomisi 2018’de büyüme ivmesini kaybetti. 2018’de özellikle kur artışlarının yarattığı enflasyon artışı yurtiçi talepte ciddi bir gerileme yaratınca başta sanayi kesimi olmak üzere bütün alanlarda üretimde gerilemeler ortaya çıktı. Ekonomik kriz, ekonomide küçülme, yüksek enflasyon ve yüksek işsizlik şeklinde kendini gösteriyor. Kriz üç koldan devam ediyor.

Kur fırladı

2018’de ekonomik kriz özellikle dövizin yükselmesiyle belirgin hale gelmeye başladı. Önce bahar aylarında erken seçim kararının alınması devamında ABD ile yaşanan rahip krizi kısa vadeli sermaye girişinde bir ani duruş yaratınca kurlarda da sıçrama yaşandı. 2017’de 3.80 TL olan dolar 2018 Ağustos’ta 7 lirayı aştı. Kur bu yılı 5.30 seviyelerinde kapatırken bu da TL’nin yaklaşık yüzde 40 değer kaybetmesi anlamına geliyor. TL’deki serbest düşüşü kontrol edebilmek için eylül ayında yapılan şok faiz artışı ile birleştiğinde, ekonomiye hem döviz hem faiz şoku verilmiş oldu. Bunun anlamı enflasyonun patlamasına kredi çöküşünün eşlik etmesi, yani stagflasyondu.

İşsizlik yükseldi

TÜİK’e göre Eylül 2017 döneminde yüzde 10.6 olan dar tanımlı standart işsizlik 0.8 puan artarak Eylül 2018’de yüzde 11.4’e çıktı. Dar tanımlı işsiz sayısı bir önceki yıla göre 330 bin kişi artarak 3 milyon 750 bine yükseldi. Geniş tanımlı işsiz sayısı 6.4 milyona yaklaştı. Geniş tanımlı işsizlik oranı ise yüzde 18.2 oldu. Kadın işsizliği yüzde 15, genç işsizliği yüzde 21.6 olarak gerçekleşti. Ne eğitimde ne istihdamda olan gençlerin oranı yüzde 27.4. 1988- 2002 arasında ortalama yıllık işsizlik yüzde 8 olarak gerçekleşti. 2003-2018 arası AKP’li yıllarda ise işsizlik oranı ortalama yüzde 10.71 olarak gerçekleşti. Böylece AKP’li yıllarda işsizlik oranları önceki döneme göre ortalama üç puan daha yüksek seyretti.

Konkordato yılı

Konkordato ilan eden şirketlerin sayısı, Türk Lirası’nın bu yıl dolar karşısında değer kaybetmesiyle yüksek oranda arttı. Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, 27 Aralık’ta yaptığı açıklamasında devlet kayıtlarına göre 979 firmanın konkordato ilan ettiğini belirtti. TBMM Adalet Komisyonu Başkanvekili ve AKP Bartın Milletvekili Yılmaz Tunç ise son 8 ayda konkordato talep eden şirket sayısının 1401 olduğunu belirtti. Uzmanlara göre ise konkordato ilan eden şirket sayısı 3 bini aşıyor. Bugüne kadar konkordato ilan eden şirketler arasında, tekstil şirketi Çift Geyik Karaca, Ekomar market zinciri, Ulusoy Ulaşım, Pamukkale Turizm, Hotiç, Beta Ayakkabı, Yeşil Kundura, Eminiş Ambalaj, Keskinoğlu Tavukçuluk, Yörsan Gıda, mücevher şirketi Gilan, Angora Halı, Emay İnşaat, DSG inşaat, Dizayn Boru, Euronet Car Rental, Aker İnşaat, gibi şirketler var.

Enflasyon zirvede

Yıl başında yüzde 10.35 olan enflasyon nisan ayından itibaren hızla yükselmeye başladı. Eylül ayında yüzde 24.52’yi bulan enflasyon ekimde yüzde 25.24 ile “15 yılın zirvesine yükseldi. Merkez Bankası’nın yılsonu enflasyon tahmini yüzde 23.5 seviyesinde açıklanmıştı. Ekonomistler “15 yıllık AKP hükümetlerinin en başarılı olduğu konu yüksek enflasyon” dedi. Hükümet eylül ayında enflasyonu kontrol altına almak için “Enflasyonla Topyekûn Mücadele Programı” ile ticaret ve esnaf odalarını, işverenleri de dahil ederek enflasyonu indirmeye çalıştı. Ancak açıklanan rakamlar bu mücadelenin enflasyonu aşağıya çekmeye yetmediğini ortaya koydu. 2018’de özellikle soğan ve patateste yaşanan zamlar dar gelirli yurttaşı zorladı.

Hem direniş hem yasak

Bu yıl geçerli olacak asgari ücret 2 bin 20 lira olarak belirlenirken, Türkİş’e göre bir çalışanın yaşama maliyeti 2 bin 393 liraya çıktı. İşçi yeni yıla 373 lira eksik ücret alarak başlayacak. Taşerondan kadroya ve belediye şirketlerine geçirilen taşeron işçilerin ücret zamlarına asgari ücretteki artışın yansıtılıp yansıtılmayacağı netleşmezken, Toplum Yararına Programlar’da 9 ay çalıştırılan işçiler yine işsiz kaldı. Taşeron çalışan KİT’lerdeki 80 bin işçi için düzenleme yapılmadı. İşçiler yeni yıla yine kadrosuz girecek. 2018’de şeker fabrikaların özelleştirilmesiyle yüzlerce çalışan işini kaybetti. Cumhurbaşkanı Erdoğan ‘OHAL’i patronlar rahat etsin, işçiler greve çıkamasın’ diye kullandıklarını itiraf etmişti. 2003-2018 arasında 200 bin işçinin grevi yasaklandı. MESS sözleşmesi kapsamında 130 bin işçiyi kapsayan ve 2 Şubat 2018’deki grev yasaklandı. Soda Kromsan işçilerinin grev kararı 23 Mayıs 2018’de yasaklandı. 2018’e ayrıca işçi direnişleri de damga vurdu. 3. Havalimanı, Flormar çalışanlarının direnişi öne çıktı.

Tam gaz yavaşlama

Türkiye ekonomisinin yılın üçüncü çeyreğinde sadece yüzde 1.6 büyümesi ardından açıklanan ekim ayı sanayi üretimi yüzde 5.7 azalarak yılın son çeyreğinde ekonomide küçülme beklentilerini teyit etti. GSYH’nin en büyük bileşeni olan hanehalkı tüketim harcamaları kaleminin büyüme oranı 2018 üçüncü çeyrekte yüzde 1.1’e geriledi. Geçen yıl aynı dönemde bu kalemdeki büyüme oranı yüzde 10.3 idi. Büyümeye önemli katkı yapan yatırım harcamalarının bu çeyrekte yüzde 3.8 eksi çıktığına da dikkat etmek gerekiyor. Bu oran geçen yıl yüzde 12.8 artıydı.